مسمومیت گوش و داروهای اتوتوکسیک

مسمومیت گوش چیست؟

مسمومیت گوش ( ototoxicity)، مسمومیتی کاملاً ساده است که ناشی از تاثیر داروهای اتوتوکسیک یا مواد شیمیایی است که به گوش داخلی یا عصب دهلیزی-حلزونی(vestibule-cochlear) آسیب می رساند. عصب گوش اطلاعات تعادل و شنوایی را بین گوش داخلی و مغز تبادل می کند.

از آنجا که گوش داخلی هم در شنوایی و هم تعادل نقش دارد، مسمومیت گوش می تواند منجر به اختلال در هر دو یا یکی از این حواس شود. بخش هایی از مغز که اطلاعات شنوایی و تعادل را از گوش داخلی دریافت می کند نیز می تواند تحت تأثیر این مسمومیت قرار بگیرد. اما این نوع اختلال مغز، در مجموعه مسمومیت گوش ( اتوتوکسیسیتی ) در نظرگرفته نمی شود. مسمومیت مغز به عنوان مسمومیت عصبی طبقه بندی می شود.

آدرس: میدان ونک، ابتدای حقانی، نرسیده به چهارراه جهان کودک، ساختمان پزشکان 38، طبقه اول واحد 104 مرکز شنوایی حس دوم

نوبت دهی حضوری و آنلاین:

02188871085       02188871589

09354353539      09129358402

نظر یا سوال داری؟ اینجا کلیک کن و برو پایین همین صفحه سوالتو بپرس

وقوع و میزان مسمومیت گوش داخلی به نوع داروی اتوتوکسیک مورد استفاده و همچنین عواملی مانند وراثت، بستگی دارد. مسمومیت گوش می تواند موقتی یا دائمی باشد. تأثیر داروهای خاص اغلب موقتی است، در حالی که برخی داروها به طور معمول تغییراتی دائمی را در گوش ایجاد می کنند. بعضی از داروهای اتوتوکسیک می توانند باعث ایجاد مشکلات موقتی یا دائمی شوند. توجه به این نکته در اینجا حائز اهمیت است که اکثر افرادی که دچار مسمومیت گوش می شوند دارای یک حالت موقتی یا برگشت پذیر هستند که منجر به اختلال اساسی یا طولانی مدت در زندگی آنها نمی شود.

با مسمومیت دارویی، امکان بروز کم شنوایی و وزوز گوش (زنگ زدن گوش) از طریق آسیب به حلزون گوش یا شاخه حلزونی (cochleotoxicity) عصب دهلیزی - حلزونی وجود دارد. مسمومیت دارویی بخش تعادلی (vestibulo-cochlear) نوعی مسمومیت گوشی است كه بر ارگان های تعادل یا شاخه دهلیزی عصب وستیبولو-كوكلئار اثر می گذارد.

توجه به این نکته ضروری است که هیچ دارویی که باعث ایجاد عملکرد نوسانی در اختلالاتی مانند بیماری منیر، سرگیجه وضعیتی خوش خیم (BPPV) و یا هرگونه اختلال تعادلی دیگر شود، شناخته نشده است.

مسمومیت گوش چقدر شایع است؟

هیچ کس نمی داند که سالانه چه تعداد از مردم جهان، به مسمومیت گوشی و یا اختلالات دهلیزی ناشی از آن مبتلا می شوند. آنچه معلوم است این است که هنگامی که مسمومیت گوش به شکل دائمی و گسترده رخ می دهد، این اثرات می تواند تاثیری ناگوار بر عملکرد فرد داشته باشد.

عوامل و دارو های ایجاد کننده مسمومیت گوش

برای تأیید اینکه یک دارو اتوتوکسیک است و یا به اصطلاح ساده برای گوش سمی و خطرناک است، مطالعات علمی لازم است. متأسفانه چنین تحقیقاتی اغلب نیازمند سال ها مطالعه می باشد. هنگام ارزیابی ایمنی دارو و قبل از انتشار آن در بازار، سازمان غذا و دارو ملزم به آزمایش عملکرد گوش داخلی یا معاینه ساختارهای گوش داخلی نیست. بنابراین تقریباً غیرممکن است با اطمینان بگوییم چه تعداد و کدام داروها باعث ایجاد مسمومیت گوش شده و چه تعداد یا کدام افراد تحت تأثیر آن قرار گرفته اند.

عوارض حاصل از یک داروی خاص معمولاً تنها پس از آنکه افراد به اندازه کافی عوارض آن را نشان دهند و هنگامی که پزشکان یا سایر متخصصان مراقبت های پزشکی ارتباط احتمالی بین علائم ایجاد شده یا مشکلات دارو را مشاهده کنند، کشف می شود.

اثر اتوتوکسیسیتی داروهایی نظیر آسپیرین و کوئینین و آنتی بیوتیک استرپتومایسین در دهه 1940 تایید شد. اخیراً برخی داروهای ضد سرطان نیز در این لیست قرار گرفته است. از آن زمان، مطالعات علمی نشان داده است كه این داروها باعث مسمومیت گوش در حیوانات و انسان می شوند. سایر داروهای جدید نیز به عنوان سموم ototoxic نقش دارند، هرچند اثبات علمی محکمی برای آن وجود ندارد.

بسیاری از مواد شیمیایی از جمله داروهای بدون نسخه و مواد شیمیایی محیطی، پتانسیل سمی بودن را دارند. اطلاعات زیر شامل موادی است که تصور می شود باعث مسمومیت گوش می شوند. این بحث به دلیل تحقیقات محدود تاکنون ناقص مانده است.

توجه: اگر به توصیه پزشک خود دارو مصرف می کنید، فقط به این دلیل که آنها را در اینجا مشاهده می کنید، مصرف آن هارا قطع نکنید! برای تعیین بهترین انتخاب برای درمان و وضعیت خاص خود با پزشک صحبت کنید.

آسپرین و کوئینین و اثر سمی روی گوش

آسپرین (استیل سالیسیلیک اسید) و کوئنین باعث ایجاد مسمومیت موقت و در نتیجه وزوز گوش می شوند. این داروها همچنین ممکن است باعث ایجاد افت شنوایی شوند، به ویژه هنگامی که در دوز های زیاد مصرف می شود. محصولات کوئینین همچنین می توانند تعادل بدن را به طور موقت کاهش دهند. هنگامی که مصرف آسپرین یا کوئینین متوقف شود، مسمومیت گوشی به طور کلی از بین می رود.

برخی از محصولات کوئینین

• کلروکوئین
• کوئینیدین
• کوئینین حاوی (Q-vel)
• آب تونیک

دیورتیک های لوپ و مسمومیت گوش

داروهای دیورتیک که یک خانواده خاص از داروهای ادرارآور هستند، گاهی اوقات باعث بروز مسمومیت موقتی گوش می شوند. این داروها باعث ایجاد وزوزگوش و یا کاهش شنوایی می شوند. البته هنگام قطع دارو، این علائم نیز از بین می روند.

احتمال سمیت گوش هنگامی که دیورتیک های لوپ همزمان با یک آنتی بیوتیک آمینوگلیکوزید مصرف شود افزایش می یابد.

برخی از دیورتیک های لوپ

• بومتانید (Bumex)
• اسید اتاکرینیک (Edecrin)
• فروزماید (Lasix)
• تروزماید (Demadex)
• توجه: هیدروکلروتیازید (HCTZ) و دیورتیک های ماکسید که برای مبتلایان به بیماری منیر یا اشکال دیگر هیدروپس اندولنفاتیک تجویز می شوند، در خانواده دیورتیک های لوپ نیستند.

آنتی بیوتیک های آمینوگلیکوزید و اثر سمی روی گوش

اثر سمیت همه انواع خانواده آنتی بیوتیک آمینوگلیکوزید به خوبی شناخته شده است. ورود این داروها به گوش داخلی باعث ایجاد مسمومیت دائمی می شود. برخی از این داروها احتمالاً باعث کاهش شنوایی می شوند. برخی از آن ها نیز می توانند باعث مشکلات تعادلی شوند. برخی دیگر از این داروها موجب ایجاد هر دو اختلال می شوند.

خطر بالاتر برای مسمومیت گوش ناشی از آنتی بیوتیک آمینوگلیکوزید زمانی است که فرد دیگر داروهای اتوتوکسیک را بصورت همزمان دریافت کند (ازجمله دیورتیک های لوپ یا یک آنتی بیوتیک دیگر مانند ونکومایسین). در این شرایط دارو می تواند باعث اختلال در عملکرد کلیه (نارسایی کلیه) شده و یا آسیب ژنتیکی به دنبال داشته باشد.

با افزایش مقدار دارویی که وارد جریان خون می شود، خطر بروز مسمومیت گوشی نیز افزایش می یابد. علاوه بر این هرچه مدت زمان طولانی تری این دارو در بدن باقی بماند و مدت زمان مصرف دارو نیز بیشتر شود، خطر بروز مسمومیت گوش افزایش می یابد.

آنتی بیوتیک های آمینوگلیکوزید می توانند از طریق سیستم خون یا از طریق انتقال از گوش میانی به حلزون وارد گوش داخلی شوند. در صورتی تزریق داخل وریدی (IV) این داروها، بیشترین مقدار آن وارد جریان خون می شود. اما زمانی که این داروها بصورت قرص تجویز شود، میزان ورود آنها به خون در کمترین مقدار ممکن است. داروهای استنشاقی نیز وارد جریان خون می شوند. یک نمونه از این موارد استفاده از توبرامایسین استنشاقی برای درمان طولانی مدت فیبروز سیستیک است.

آیا قطره های گوش حاوی آمینوگلیکوزیدها می تواند سمی باشد؟

اگر این قطره ها به مقدار زیاد وارد گوش میانی شود، ممکن است به گوش داخلی منتشر شده و باعث آسیب سیستم شنوایی شوند. پزشکان در مورد اینکه این قطره ها چند مرتبه و تحت چه شرایطی استفاده شوند اتفاق نظر ندارند. بسیاری از مقالات در مجلات پزشکی این استدلال را مورد بررسی قرار می دهند.

اعضای خانواده آمینوگلیکوزید

• آمیکاسین
• نتیلمایسین
• دی هیدرواسترپتومایسین
• ریبوستامایسین
• جنتامایسین
• استرپتومایسین
• کانامایسین
• توبرامایسین
• نئومایسین

آنتی نئوپلاستیک ها (داروهای ضد سرطان – شیمی درمانی) و اثر اتوتوکسیسیتی

داروهای ضد سرطان در پی از بین بردن سلول های سرطانی هستند. متأسفانه برخی از این داروها ممکن است سلولهای دیگر بدن از جمله گوش ها را دچار آسیب کرده و یا سلول های آن را از بین ببرند. این موضوع اثبات شده است که سیس پلاتین باعث کم شنوایی دائمی قابل توجه می شود. همچنین کربوپلاتین به عنوان دارویی سمی برای گوش شناخته شده است.

مواد شیمیایی زیست محیطی و اثر سمی روی گوش

مواد شیمیایی مدتهاست که در مسمومیت گوشی دخیل هستند. تحقیقات کمی برای اثبات تأثیر دقیق آنها بر روی گوش انجام شده است. بیشتر این مواد اختلالات شنوایی را همراه دارند که ممکن است این اختلالات دائمی باشد. علاوه بر این جیوه می تواند باعث ایجاد مشکلات تعادلی دائمی شود.

برخی از مواد شیمیایی دارای اثر سمی گوش

• بوتیل نیتریت
• جیوه
• دی سولفید کربن
• استایرن
• مونوکسید کربن
• قلع
• هگزان
• تولوئن
• سرب
• تری کلر اتیلن
• منگنز
• زایلن

چه آسیبی به دنبال مسمومیت گوشی ایجاد می شود؟

از طریق مسمومیت گوشی دو ناحیه می تواند آسیب دیده یا از بین برود: سلول های مویی درون گوش داخلی و عصب دهلیزی-حلزونی که گوش داخلی را به مغز وصل می کند.

در صورت بروز آسیب، بسته به قسمت (های) متاثر شده، هر نوعی از کاهش شنوایی و اختلال در تعادل با هر شدتی، امکان پذیر است.

سلول های مویی در حلزون و مناطق دهلیزی گوش داخلی قرار دارند. این سلول ها از جسم سلولی و ضمائم مو مانند تشکیل شده اند. هنگامی که این سلول ها به طور معمول با لرزش صدا یا حرکت خم می شوند، سیگنال های الکتریکی را در مورد عملکرد شنوایی یا تعادل به مغز می فرستند. در مسمومیت گوش، این ضمائم مو مانند ممکن است آسیب ببینند، در نتیجه ارسال سیگنال های شنوایی و یا تعادل به مغز کاهش می یابد.

علائم مسمومیت گوش چیست؟

وزوز گوش و کاهش شنوایی از علائم Cochleotoxicity است که نوع و میزان آن به عواملی مانند طول مدت استفاده از دارو و یا دوز دارو بستگی دارد. افت شنوایی می تواند یک طرفه یا دو طرفه  بوده و وزوز گوش نیز می تواند ثابت یا نوسانی باشد.

علائم وستیبولار از عدم تعادل خفیف تا ناتوانی کلی متغیر می باشد. علائم این اختلال به میزان آسیب وارده  بستگی دارد. سرعت بروز این بیماری، یک طرفه یا دو طرفه بودن آن و اینکه در چه زمانی رخ داده و چقدر طول کشیده است همگی بر نوع و شدت علایم تاثیر گذار می باشد.

آسیب های یک طرفه و تدریجی ممکن است هیچ علائمی را ایجاد نکنند، در حالی که آسیب هایی که به سرعت رخ می دهند ممکن است باعث سرگیجه، استفراغ و نیستاگموس (تکان دادن غیرارادی چشم) شده و حتی فرد را برای روزها در رختخواب نگه دارد. بیشتر اوقات، علائم مسمومیت گوش به تدریج از بین می رود و به فرد اجازه می دهد تا به فعالیت های عادی برگردد.

آسیب دو طرفه وستیبولوتوکسیک (vestibulotoxicity) به طور معمول باعث سردرد، احساس پری گوش، عدم تعادل تا جایی که فرد قادر به راه رفتن نیست و تار شدن بینایی (نوسانی)، سرگیجه شدید، استفراغ و نیستاگموس می شود. همچنین ناتوانی در تحمل حرکت سر، راه رفتن گسترده (راه رفتن با پاها بیش از حد معمول)، دشواری در راه رفتن در تاریکی، ناپایداری یا احساس عدم اطمینان، احساس سبکی و خستگی چشمگیر از علائم این اختلال دهلیزی می باشد. اگر آسیب جدی باشد، علائم بیماری‌هایی مثل اسیلوپسیا (حرکت محیط اطراف و تاری دید - oscillopsia ) بروز می کند و همچنین فرد در راه رفتن با چشمان بسته یا در تاریکی دچار مشکل می شود.

مسمومیت گوش چگونه تشخیص داده می شود؟

تشخیص مسمومیت گوش بر اساس تاریخچه، علائم و نتایج آزمایش بیمار انجام می شود. هیچ تست خاصی برای تشخیص مسمومیت گوشی وجود ندارد.

برخی از آزمایشاتی که ممکن است برای تعیین میزان عملکرد شنوایی یا تعادل استفاده شوند، شامل تست چرخش به سمت بالای وستیبولار، تست رفلکس دهلیزی-چشمی(VORTEQ)، الكترونیستاگموگرافی(ENG)، پوستچروگرافی رایانه ای (CDP)، صندلی چرخان (SHAT)، لرزش سر، الکتروکوکلئوگرافی (EcochG)، پاسخ ساقه مغز (ABR)، گسیل های صوتی گوش (آزمایش OAE)، شنوایی سنجی، آزمون درک گفتار و بیشتر آزمایش های دیگری که برای شناسایی اختلالات و مشکلات گوش داخلی استفاده می شود.

درمان مسمومیت گوشی چیست؟

در حال حاضر هیچ درمانی وجود ندارد که بتواند صدمات و آسیب های وارده را از بین ببرد. در حال حاضر درمان های موجود روی کاهش اثرات آسیب و عملکرد توانبخشی متمرکز شده اند.

به طور خاص، افراد کم شنوا ممکن است از سمعک کمک بگیرند. کسانی که دچار  افت شنوایی عمیق دو طرفه هستند، از کاشت حلزون بهره می برند. در حقیقت بسیاری از گیرندگان اولیه کاشت حلزون قربانی سموم ویتامین ها شده بودند.

در صورتی که عملکرد تعادل دچار اختلال شده باشد، تمرینات فیزیوتراپی می تواند به مغز آموزش دهد تا به سیگنال های تعادل تغییر یافته ای که از گوش داخلی دریافت می کند، عادت کند.  فیزیوتراپی همچنین می تواند به فرد در ایجاد راه های دیگری برای حفظ تعادل از جمله تأکید بر استفاده از بینایی و همچنین حس عمقی (حسی که توسط کف پا، مچ پا، زانوها و باسن احساس می شود) کمک کند و تمریناتی که برای تقویت ماهیچه ها طراحی شده اند را نیز به کار بگیرد.

اهداف بلند مدت و اقدامات لازم

اهداف اصلی بلند مدت شامل ادامه فعالیت های مناسب برای بهبود عملکرد تعادل، محافظت از سایر سیستم های درگیر با حفظ تعادل و جلوگیری از آسیب بیشتر مسمومیت گوش است.

محافظت از سایر مؤلفه های تعادل یعنی بینایی و حس عمقی از اهمیت بالایی برخوردار است. بینایی خوب در صورت آسیب شدید وستیبولار بسیار کمک کننده می باشد. معاینات چشم پزشکی که شامل بررسی گلوکوم است باید به صورت سالانه انجام شود. استفاده از محافظ مخصوص در برابر اشعه ی ماوراء بنفش (UV) در آفتاب و محافظت از چشم دربرابر باد، با استفاده از عینک آفتابی باید در نظر گرفته شود.

محافظت از حس عمقی از طریق اقدامات احتیاطی مانند جلوگیری از راه رفتن بر روی هر سطحی که می تواند باعث آسیب رساندن به کف پا (از جمله در سطح جاده، سنگریزه) شود، عدم پوشیدن لباس هایی که گردش خون را در پاها محدود می کند (مانند یک کمربند محکم) و از بین بردن وزن اضافی بدن که می تواند باعث مشکلات زانو و لگن شود.

اجتناب از مواد سمی برای گوش نیز بسیار حائز اهمیت است. زیرا افرادی که از مسمومیت گوشی رنج می برند در صورت قرار گرفتن در معرض خطر، احتمال تکرار مجدد آن را دارند. برچسب هشدار دارویی، ممکن است برای هشدار به متخصصان مراقبت های بهداشتی در مورد لزوم جلوگیری از تجویز داروهای اتوتوکسیک (مگر در مواقعی که تجویز داروهای اتوتوکسیک برای نجات جان بیمار ضروری است) وجود داشته باشد. چنین برچسب هایی ممکن است به عنوان نشانگر اختلال در تعادل و یا کم شنوایی باشند.

پیشگیری از مسمومیت گوش

استفاده از داروها را به مواردی که کاملاً مورد نیاز هستند محدود کنید و دستورالعمل هایی را که برای شما تجویز می شود با دقت دنبال کنید. در صورت امکان از مصرف چندین داروی اتوتوکسیک (آسپرین، کوئینین، دیورتیک های لوپ و آمینوگلیکوزیدها) خودداری کنید. هنگام قرارگیری در معرض مواد شیمیایی موجود در هوا که به طور بالقوه دارای مسمومیت گوشی هستند باید از پوشش مناسب استفاده شود. پنجره ها را باز کنید، در صورت لزوم یک فن را روشن کنید و استفاده از مواد شیمیایی را تا حد امکان محدود کنید .

نگاهی به آینده

تحقیقات مرتبط با مداخلات، به پیشگیری و درمان می پردازند. برخی از مواد شیمیایی به دلیل توانایی آنها در جلوگیری از مسمومیت گوشی در حال ارزیابی بوده و ممکن است در آینده همراه داروهای اتوتوکسیک تجویز شود. محققان همچنین در حال مطالعه ی روش های بازسازی سلول های مویی و سلولهای عصبی هستند. در آینده ی دور ممکن است تحریک سلول های مویی جایگزین در حال رشد و ترمیم فیبرهای عصبی آسیب دیده امکان پذیر باشد.

نکته ی پایانی

شواهدی قوی نشان می دهد که اکثر داروهایی که در این مقاله ذکر شد باعث ایجاد مسمومیت گوشی می شوند. این شواهد حداقل یکی از معیارهای زیر را شامل می شود:

تعداد زیاد گزارش های موجود در مورد داروهای خاص یا مواد شیمیایی.

آزمایشاتی که نشان می دهد حیوانات در هنگام مصرف دارو دچار مسمومیت گوش می شوند.

مطالعات متعدد پس از مرگ در افرادی که داروهای خاصی مصرف کرده اند نشان دهنده تغییراتی در گوش است و متعاقباً علائم مسمومیت را به همراه داشته است، این تغییرات به اتوتوکسین ها مرتبط می شود. (چنین آسیب گوشی فقط بعد از مرگ مشاهده می شود، هنگامی که گوش ها به طور کامل قابل معاینه هستند.)

گزارش های علمی در مورد گروه هایی از افراد، قبل از آزمایش (در صورت امکان)، حین و بعد از مصرف دارو جمع آوری شده و مشخص شده است برخی از آنها در هنگام مصرف دارو دچار مسمومیت گوشی می شوند.